Η καταστροφή των Ψαρών

Ζωγραφική απεικόνιση της Δόξας από τον Νικόλαο Γύζη

Ένα οδυνηρό επεισόδιο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, η καταστροφή των Ψαρών* (Ιούνιος 1824), μνημειώθηκε σε ένα λιτό και περιεκτικό επίγραμμα που αποτίει φόρο τιμής στους νεκρούς. Η ποίηση μεταφέρει ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός στη σφαίρα του καθολικού και του πανανθρώπινου. Ο Σολωμός εστιάζει την προσοχή του στα χαρακτηριστικά εκείνα που επιτρέπουν τη διαχρονική αναγωγή του ιστορικού επεισοδίου: την καμένη γη και τα λαμπρά σκοτωμένα παλικάρια. Στο κέντρο του ποιήματος η προσωποποιημένη θεότητα της Δόξας. Η εικόνα που συνθέτει το ποίημα είναι μοναδική σε παραστατικότητα και υποβλητική σε δύναμη.

* Τα Ψαρά, ένα μικρό νησί στα βορειοδυτικά της Χίου, είχε σπουδαία θαλασσινή παράδοση και ήταν η τρίτη ναυτική δύναμη της Ελλάδας, μετά την Ύδρα και τις Σπέτσες, με ονομαστούς πυρπολητές, όπως ο Παπανικολής, ο Κανάρης και ο Πιπίνος.

Επίγραμμα: Είναι ποιητικό είδος, από τα δυσκολότερα είδη της λυρικής ποίησης, που απαιτεί, όπως και το δίστιχο, τέλεια διατύπωση, χωρίς περιττολογίες, σε λίγους στίχους. Το επίγραμμα καλλιεργήθηκε πολύ στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία με θαυμαστά αποτελέσματα. Περίφημα είναι τα επιγράμματα του Σιμωνίδη για τους "πεσόντες" Έλληνες στον αγώνα τους εναντίον των Περσών:

Ω ξειν', αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις, ότι τήδε κείμεθα, τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι.

Ξένε διαβάτη μήνυσε στους Σπαρτιάτες, πως είμαστε 'δω πεσμένοι πιστοί στα δικά τους προστάγματα.

Στη νεοελληνική ποίηση αξιομνημόνευτος επιγραμματοποιός υπήρξε και ο Διονύσιος Σολωμός με το επίγραμμα για την καταστροφή των Ψαρών.